Niet alleen elektrisch rijden is populair, de bijbehorende subsidies zijn dat ook. Dat merkte het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat deze zomer toen de eerste 10 miljoen euro beschikbaar kwam voor particuliere kopers van een nieuwe stekkerauto. Binnen drie weken was het potje, goed voor 4.000 euro bij een nieuwe auto, voor heel 2020 op.

Deze week kwam staatssecretaris Stientje van Veldhoven (Infrastructuur en Waterstaat, D66) met aangepaste spelregels voor diegenen die in aanmerking willen komen voor deze subsidie: alvast via een wachtlijst subsidie reserveren voor 2021 kan binnenkort niet meer.

De mensen die nu al op de wachtlijst staan, krijgen volgend jaar nog wel voorrang, zegt een woordvoerder van het ministerie. „Het is harder gegaan dan we dachten. Onze bedoeling is dat iemand in aanmerking voor een subsidie kan komen als hij toe is aan het kopen van een elektrische auto.”

Apart potje voor tweedehands auto’s

Tot en met 2025 heeft het Rijk ruim 250 miljoen euro beschikbaar gesteld, waarvan 100 miljoen is gereserveerd voor kopers van een tweedehands elektrische auto (2.000 euro subsidie per auto). Bij die occasions is de run op subsidie veel minder groot, maar de kans bestaat dat het potje voor nieuwe auto’s voor 2021 – 14 miljoen euro – aan het eind van Nieuwjaarsdag op is.

„Het stimuleren van elektrisch rijden lijkt soms op een fiscale flipperkast”, zegt Olof van der Gaag van de Nederlandse Vereniging Duurzame Economie. „Het wordt hit-and-run en bedrijven zijn daar huiverig voor. Als je in november even moet wachten is dat natuurlijk niet erg, maar het is natuurlijk voor niemand motiverend als het potje in januari al voor de rest van het jaar leeg is.”

Het stimuleren van elektrisch rijden lijkt soms op een fiscale flipperkast

Olof van der Gaag Nederlandse Vereniging Duurzame Economie.

Autovereniging Rai pleit ervoor om de budgetten tot en met 2025 nu al beschikbaar te stellen. Dat de subsidies voor de komende jaren dan binnen twee maanden op zijn, gelooft voorzitter Steven van Eijck niet. „Het gaat dan echt om een fors bedrag. Die 150 miljoen is niet zomaar op. Nu zijn mensen enthousiast, waarom zou je daar geen gebruik van maken? Je zorgt dan voor dynamiek: je ziet dat je buurman een elektrische auto heeft. En die nieuwe wagen vervangt een vervuilende auto, dat is toch wat je wilt?”

Eerder pleitte Van Eijck bij de staatssecretaris al voor een lager subsidiebedrag per auto om de „subsidiebingo” waarvan nu sprake is te vermijden. „Dan zou dit de aanschaf van 5.000 auto’s hebben gestimuleerd. Voor dit jaar is dat nu 2.500”, zegt de voormalige staatssecretaris van Financiën, „maar de staatssecretaris van I en W wilde dat niet.”

Meer elektrische rijders

In de eerste negen maanden van dit jaar bedroeg het marktaandeel van volledig elektrisch rijden 11,6 procent tegen 9 procent een jaar eerder. Vooral in het laatste kwartaal van 2019 steeg het marktaandeel flink (van 9 naar bijna 14 procent).

Dat was het gevolg van de bijtelling voor zakelijke leaserijders: die moeten dit jaar niet 4 maar 8 procent van de nieuwwaarde bij de fiscus opgeven. Dat gaat komend jaar naar 12 procent, voor fossiele auto’s is dat 22 procent. Nog maar één op de zeven verkochte elektrische auto’s komt volgens de Rai-cijfers momenteel bij een particuliere rijder terecht.

„In 2030 moet volgens het Klimaatakkoord 100 procent van de nieuwe auto’s uitstootvrij zijn”, zegt Van der Gaag die net als Van Eijck over de mobiliteitsdoelen binnen het Klimaatakkoord heeft onderhandeld. „Maar alle doorrekeningen laten zien dat in 2030 nog maar 35 procent van de nieuwe auto’s elektrisch zal zijn. Je merkt dat er de nodige politieke weerstand is om met regelingen te komen die verder gaan dan een aankoopsubsidie.”

Geen verrassing

Dat de bijtelling voor zakelijke rijders verder stijgt, komt voor Van Eijck niet als een verrassing. „Dat is niet onlogisch, het past ook bij de toenemende populariteit van elektrisch rijden. Anders loopt het ministerie van Financiën te veel geld mis. Je zult sowieso naar een ander systeem van autobelastingen toe moeten: de inkomsten uit accijns, motorrijtuigbelasting en bpm [aanschafbelasting, red.] lopen natuurlijk snel terug als er nog meer elektrisch wordt gereden.”

De Rekenkamer zette deze zomer grote vraagtekens bij de doelmatigheid van het subsidiëren van de zakelijke elektrische auto. Door allerhande fiscale voordelen zou de milieuwinst bij bijvoorbeeld een Tesla Model 3 voor de overheid wel heel erg duur worden. Elke ton CO₂ die die auto bespaart, kost de overheid volgens de Rekenkamer bijna 1.700 euro. Een extreem bedrag als je het vergelijkt met andere subsidieregelingen voor verduurzaming, waarbij zo’n 300 euro per ton het maximum is.

Staatssecretaris Hans Vijlbrief (Financiën, D66) reageerde vorige maand buitengewoon kritisch op de conclusies van de Rekenkamer, toen Tweede Kamerleden hem daarover vragen stelden. Zo zou de levensduur van de bewuste Tesla veel te kort zijn ingeschat, het benzinegebruik van fossiele auto’s te laag zijn geschat en is onvoldoende rekening gehouden met de toekomstige prijsdaling van elektrisch rijden. Volgens Vijlbrief heeft de transitie naar elektrisch rijden „op termijn grote voordelen voor het klimaat en de Rekenkamer heeft in haar analyse geen rekening gehouden met deze toekomstige voordelen.”

Volgens Van Eijck kan de transitie naar elektrisch rijden snel gaan. De eisen die gesteld worden aan fossiele auto’s worden volgens de Rai-voorzitter zo hoog dat die automatisch duurder worden. „Je krijgt een omslagpunt waarna elektrisch rijden goedkoper gaat worden als je alle kosten meetelt. De verwachting is nu dat dit in 2024 of 2025 gaat gebeuren. Als je naar de hele levensduur van een auto kijkt, komt dat moment zelfs nog een stuk eerder.”